Πάσα διδασκαλία και πάσα μάθηση διανοητική εκ προϋπαρχούσης γίνεται γνώσεως

All teaching and all intellectual learning come about from pre existent knowledge

 

Αν τούτο έχει έτσι, και είναι η απόδειξη ένα είδος διδασκαλίας και μαθήσεως, τότε και η απόδειξη εκ προϋπαρχούσης λαμβάνεται γνώσεως, δηλαδή από κοινές έννοιες.

Διότι είναι αδύνατον να αποδείξουμε κάτι, δίχως πρωτύτερα να έχουμε λάβει ως ομολογούμενες ορισμένες προτάσεις από έννοιες κοινές. Διότι όπως ακριβώς δεν είναι δυνατόν επί των γεωμετρικών θεωρημάτων να κατασκευάσουμε ότι οι δύο πλευρές είναι μεγαλύτερες της λοιπής προ της απλής γνώσεως του τριγώνου ή της απλής γνώσεως της γωνίας, έτσι και το να λάβουμε γνώση αποδεικτική άνευ προϋπαρχούσης γνώσεως είναι αδύνατον. Διότι τόσο οι μαθηματικές επιστήμες όσο και κάθε άλλη από τις τέχνες δια τούτου του τρόπου κατορθώνονται.

Οι λόγοι

Το ίδιο ισχύει και για τους λόγους, τόσο τους συλλογιστικούς όσο και τους επαγωγικούς. Αφού αμφότεροι δια προεγνωσμένων διδάσκουν, καθώς οι μεν λαμβάνουν τις προτάσεις ως από προτάσεις κατανοητές από τους προσδιαλεγόμενους, οι δε δείχνοντας το καθολικό δια του ότι είναι πρόδηλο το μερικό. Με τον ίδιο τρόπο πείθουν και οι ρητορικοί συλλογισμοί: ή δια παραδειγμάτων, που είναι επαγωγή, ή δια ενθυμημάτων, που είναι συλλογισμός.

Διανοητική

Ως προς το “διανοητική”, σε αντιδιαστολή με την αισθητική γνώση ειπώθηκε. Διότι η αισθητική γνώση δεν έχει εκ των προτέρων υποκείμενη γνώση, όπως, για παράδειγμα, όταν λέγεται ότι τούτο το πράγμα είναι λευκό· διότι η αίσθηση διδάσκει, ακόμη κι αν δεν προϋπόκειται προηγούμενη γνώση. Ομοίως δε και ότι αυτός εδώ ο άνθρωπος είναι ο Σωκράτης· διότι η αίσθηση μου τον υπέδειξε, αν και άγνωστος πρωτύτερα.

Ώστε αν όντος, λοιπόν, η απόδειξη γίνεται από προϋπάρχουσα γνώση, προϋπάρχουσα όμως διανοητική γνώση, τότε η απόδειξη είναι από γνώση διανοητική. Και λέγεται γνώση διανοητική, επειδή αυτή διανύει και χορηγεί σ’ εμάς την οδό την άγουσα στις αποδεικτικές μεθόδους.

Εἰ δὲ τοῦτο, ἔστι δὲ καὶ ἡ ἀπόδειξις διδασκαλία τις καὶ μάθησις, καὶ ἡ ἀπόδειξις ἄρα ἐκ προϋπαρχούσης λαμβάνεται γνώσεως, τουτέστιν ἐκ κοινῶν ἐννοιῶν.

Ἀδύνατον γὰρ ἄλλως ἀποδεῖξαι μὴ πρότερον λαβόντας ἡμᾶς ἐκ κοινῶν ἐννοιῶν προτάσεις τινὰς ὁμολογουμένας· ὥσπερ γὰρ οὐ δυνατὸν ἐπὶ τῶν γεωμετρικῶν θεωρημάτων κατασκευάσαι ὅτι αἱ δύο πλευραὶ τῆς λοιπῆς μείζους εἰσί πρὸ τοῦ γνῶναι τὸ ἁπλῶς τρίγωνον ἢ τὴν ἁπλῶς γωνίαν, οὕτως ἀδύνατόν ἐστι γνῶναι ἀπόδειξιν ἄνευ προϋπαρχούσης γνώσεως. αἵ τε γὰρ μαθηματικαὶ τῶν ἐπιστημῶν διὰ τούτου τοῦ τρόπου περαίνονται καὶ τῶν ἄλλων ἑκάστη τεχνῶν.

Ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τοὺς λόγους οἵ τε διὰ συλλογισμῶν καὶ οἱ δι’ ἐπαγωγῆς· ἀμφότεροι γὰρ διὰ προγινωσκομένων ποιοῦνται τὴν διδασκαλίαν, οἱ μὲν λαμβάνοντες ὡς παρὰ ξυνιέντων, οἱ δὲ δεικνύντες τὸ καθόλου διὰ τοῦ δῆλον εἶναι τὸ καθ’ ἕκαστον. ὡς δ’ αὔτως καὶ οἱ ῥητορικοὶ συμπείθουσιν· ἢ γὰρ διὰ παραδειγμάτων, ὅ ἐστιν ἐπαγωγή, ἢ δι’ ἐνθυμημάτων, ὅπερ ἐστὶ συλλογισμός.

Τὸ δὲ διανοητικὴ πρὸς ἀντιδιαστολὴν τῆς αἰσθητικῆς γνώσεως εἴρηται· ἡ γὰρ αἰσθητικὴ γνῶσις οὐκ ἔχει προϋποκειμένην γνῶσιν, οἷον ὅτι τοῦτο λευκόν ἐστιν· ἡ γὰρ αἴσθησις διδάσκει, κἂν μὴ προϋποκέοιτο πρόγνωσις. ὡσαύτως δὲ καὶ ὅτι οὑτοσὶ Σωκράτης· ἡ γὰρ αἴσθησις ὑπέδειξέ μοι αὐτὸν πάλαι ἀγνοούμενον.

Ὥστ’ εἴπερ ἄρα ἐκ προϋπαρχούσης ἡ ἀπόδειξις γίνεται γνώσεως, ἐκ προϋπαρχούσης δὲ γνώσεως διανοητικῆς, ἡ ἀπόδειξις ἄρα ἐκ γνώσεως διανοητικῆς, διανοητικὴ δὲ λέγεται γνῶσις, ἐπειδὴ αὕτη διανύει καὶ χορηγεῖ ἡμῖν τὴν ὁδὸν τὴν ἐπὶ τὰς ἀποδεικτικὰς μεθόδους.


Βιβλιογραφία: Αριστοτέλους Αναλυτικά ύστερα, Ιωαν. Φιλόπονος σχόλια εις τα Αναλυτικά
Μετάφραση – επιμέλεια κειμένου: Κότσαλης Γεώργιος