Κατηγορίες αρχείου: Λογικά
Πώς λέγεται το ψεύδος
Τὸ ψεῦδος λέγεται ἕνα μὲν τρόπον ὡς πρᾶγμα ψεῦδος͵ καὶ τούτου τὸ μὲν τῷ μὴ συγκεῖσθαι ἢ ἀδύνατον εἶναι συντεθῆναι͵ ὥσπερ λέγεται τὸ τὴν διάμετρον εἶναι σύμμετρον ἢ τὸ σὲ καθῆσθαι (τούτων γὰρ ψεῦδος τὸ μὲν ἀεὶ τὸ δὲ ποτέ· οὕτω γὰρ οὐκ ὄντα ταῦτα)͵ τὰ δὲ ὅσα ἔστι μὲν ὄντα͵ πέφυκε μέντοι φαίνεσθαι ἢ μὴ οἷά ἐστιν ἢ ἃ μὴ ἔστιν͵ οἷον ἡ σκιαγραφία καὶ τὰ ἐνύπνια· ταῦτα γὰρ ἔστι μέν τι͵ ἀλλ΄ οὐχ ὧν ἐμποιεῖ τὴν φαντασίαν. πράγματα μὲν οὖν ψευδῆ οὕτω λέγεται͵ ἢ τῷ μὴ εἶναι αὐτὰ ἢ τῷ τὴν ἀπ΄ αὐτῶν φαντασίαν μὴ ὄντος εἶναι.
Με πόσους τρόπους ένα πράγμα λέγεται το ίδιο
Πρῶτον δὲ πάντων περὶ ταὐτοῦ διοριστέον ποσαχῶς λέγεται. δόξειε δ΄ ἂν τὸ ταὐτὸν ὡς τύπῳ λαβεῖν τριχῇ διαιρεῖσθαι. ἢ γὰρ ἀριθμῷ ἢ εἴδει ἢ γένει τὸ ταὐτὸν εἰώθαμεν προσαγορεύειν, ἀριθμῷ μὲν ὧν ὀνόματα πλείω τὸ δὲ πρᾶγμα ἕν͵ οἷον λώπιον καὶ ἱμάτιον, εἴδει δὲ ὅσα πλείω ὄντα ἀδιάφορα κατὰ τὸ εἶδός ἐστι͵ καθάπερ ἄνθρωπος ἀνθρώπῳ καὶ ἵππος ἵππῳ· τὰ γὰρ τοιαῦτα τῷ εἴδει λέγεται ταὐτά, ὅσα ὑπὸ ταὐτὸ εἶδός ἐστιν. ὁμοίως δὲ καὶ γένει ταὐτά, ὅσα ὑπὸ ταὐτὸ γένος ἐστίν͵ οἷον ἵππος ἀνθρώπῳ. δόξειε δ΄ ἂν τὸ ἀπὸ τῆς αὐτῆς κρήνης ὕδωρ ταὐτὸν λεγόμενον ἔχειν τινὰ διαφορὰν παρὰ τοὺς εἰρημένους τρόπους. οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ τὸ τοιοῦτόν γε ἐν τῷ αὐτῷ τετάχθω τοῖς καθ΄ ἓν εἶδος ὁπωσοῦν λεγομένοις· ἅπαντα γὰρ τὰ τοιαῦτα συγγενῆ καὶ παραπλήσια ἀλλήλοις ἔοικεν εἶναι. πᾶν μὲν γὰρ ὕδωρ παντὶ ταὐτὸν τῷ εἴδει λέγεται διὰ τὸ ἔχειν τινὰ ὁμοιότητα, τὸ δ΄ ἀπὸ τῆς αὐτῆς κρήνης ὕδωρ οὐδενὶ ἄλλῳ διαφέρει ἀλλ΄ ἢ τῷ σφοδροτέραν εἶναι τὴν ὁμοιότητα· διὸ οὐ χωρίζομεν αὐτὸ τῶν καθ΄ ἓν εἶδος ὁπωσοῦν λεγομένων.
Τα είδη των συλλογισμών
Ἔστι δὴ συλλογισμὸς λόγος ἐν ᾧ τεθέντων τινῶν ἕτερόν τι τῶν κειμένων ἐξ ἀνάγκης συμβαίνει διὰ τῶν κειμένων. ἀπόδειξις μὲν οὖν ἐστίν͵ ὅταν ἐξ ἀληθῶν καὶ πρώτων ὁ συλλογισμὸς ᾖ͵ ἢ ἐκ τοιούτων ἃ διά τινων πρώτων καὶ ἀληθῶν τῆς περὶ αὐτὰ γνώσεως τὴν ἀρχὴν εἴληφεν· διαλεκτικὸς δὲ συλλογισμὸς ὁ ἐξ ἐνδόξων συλλογιζόμενος. ἔστι δὲ ἀληθῆ μὲν καὶ πρῶτα τὰ μὴ δι΄ ἑτέρων ἀλλὰ δι΄ αὑτῶν ἔχοντα τὴν πίστιν (οὐ δεῖ γὰρ ἐν ταῖς ἐπιστημονικαῖς ἀρχαῖς ἐπιζητεῖσθαι τὸ διὰ τί͵ ἀλλ΄ ἑκάστην τῶν ἀρχῶν αὐτὴν καθ΄ ἑαυτὴν εἶναι πιστήν), ἔνδοξα δὲ τὰ δοκοῦντα πᾶσιν ἢ τοῖς πλείστοις ἢ τοῖς σοφοῖς͵ καὶ τούτοις ἢ πᾶσιν ἢ τοῖς πλείστοις ἢ τοῖς μάλιστα γνωρίμοις καὶ ἐνδόξοις. ἐριστικὸς δ΄ ἐστὶ συλλογισμὸς ὁ ἐκ φαινομένων ἐνδόξων μὴ ὄντων δέ͵ καὶ ὁ ἐξ ἐνδόξων ἢ φαινομένων ἐνδόξων φαινόμενος· οὐ γὰρ πᾶν τὸ φαινόμενον ἔνδοξον καὶ ἔστιν ἔνδοξον. οὐθὲν γὰρ τῶν λεγομένων ἐνδόξων ἐπιπόλαιον ἔχει παντελῶς τὴν φαντασίαν͵ καθὰ περὶ τὰς τῶν ἐριστικῶν λόγων ἀρχὰς συμβέβηκεν ἔχειν· παραχρῆμα γὰρ καὶ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ τοῖς καὶ μικρὰ συνορᾶν δυναμένοις κατάδηλος ἐν αὐτοῖς ἡ τοῦ ψεύδους ἐστὶ φύσις. ὁ μὲν οὖν πρότερος τῶν ῥηθέντων ἐριστικῶν συλλογισμῶν καὶ συλλογισμὸς λεγέσθω͵ ὁ δὲ λοιπὸς ἐριστικὸς μὲν συλλογισμός͵ συλλογισμὸς δ΄ οὔ͵ ἐπειδὴ φαίνεται μὲν συλλογίζεσθαι͵ συλλογίζεται δ΄ οὔ.
Σε τι διαφέρει η επιστήμη από τη δόξα
Διαφέρει δὲ ἐπιστήμη δόξης, ὅτι ἡ μὲν ἐπιστήμη ὑπόληψίς ἐστιν ἀμετάπειστος καὶ ἀεὶ ὡσαύτως ἔχουσα, ἡ δὲ δόξα ὑπόληψις ἣν ἐνδέχεται καὶ ἄλλως ἔχειν, οἷον περὶ Σωκράτους καὶ ἡ ἐπιστήμη καὶ ἡ δόξα ὑπολαμβάνει ὅτι ἄνθρωπός ἐστιν, καὶ ταύτῃ ἄμφω ἀληθεύει. ἀλλ’ ἡ μὲν ἐπιστήμη ὅπερ ἄνθρωπον εἶναι λέγει τὸν Σωκράτην, ταὐτὸν δέ ἐστιν εἰπεῖν μὴ εἶναι μὴ ἄνθρωπον, τοῦτο δέ ἐστι τὸ ἀδύνατον εἶναι μὴ εἶναι ἄνθρωπον, ἡ δὲ δόξα ὡς ἐνδέχεται καὶ μὴ εἶναι ἄνθρωπον. ταύτῃ οὖν ἡ διαφορὰ κατὰ τὸν τρόπον τῆς ὑπολήψεως.
Εάν ο λόγος και η γνώμη μεταβάλλεται ή όχι
Ἀπορήσειε δ’ ἄν τις πότερον τὸν λόγον καὶ τὴν δόξαν τῶν κινητῶν εἶναι ἢ μή· δοκεῖ γὰρ ὁ αὐτὸς λόγος ἀληθής τε καὶ ψευδὴς εἶναι, οἷον εἰ ἀληθὴς εἴη ὁ λόγος τὸ καθῆσθαί τινα, ἀναστάντος αὐτοῦ ὁ αὐτὸς οὗτος ψευδὴς ἔσται. ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῆς δόξης· εἰ γάρ τις ἀληθῶς δοξάζοι τὸ καθῆσθαί τινα, ἀναστάντος αὐτοῦ ψευδῶς δοξάσει τὴν αὐτὴν ἔχων περὶ αὐτοῦ δόξαν. ὥστ’ ἔσται ταῦτα μεταβάλλοντα, ἐπειδή περ ἓν καὶ ταὐτὸν ὄντα τῷ ἀριθμῷ τῶν ἐναντίων δεκτικὰ ἐστίν.
Περί δυνατού και αναγκαίου
Ἀπορήσειε δ΄ ἄν τις εἰ τῷ ἀναγκαῖον εἶναι τὸ δυνατὸν εἶναι ἕπεται. εἴ τε γὰρ μὴ ἕπεται͵ ἡ ἀντίφασις ἀκολουθήσει͵ τὸ μὴ δυνατὸν εἶναι· καὶ εἴ τις ταύτην μὴ φήσειεν εἶναι ἀντίφασιν͵ ἀνάγκη λέγειν τὸ δυνατὸν μὴ εἶναι· ἅπερ ἄμφω ψευδῆ κατὰ τοῦ ἀναγκαῖον εἶναι. ἀλλὰ μὴν πάλιν τὸ αὐτὸ εἶναι δοκεῖ δυνατὸν τέμνεσθαι καὶ μὴ τέμνεσθαι καὶ εἶναι καὶ μὴ εἶναι͵ ὥστε ἔσται τὸ ἀναγκαῖον εἶναι ἐνδεχόμενον μὴ εἶναι· τοῦτο δὲ ψεῦδος. φανερὸν δὴ ὅτι οὐ πᾶν τὸ δυνατὸν ἢ εἶναι ἢ βαδίζειν καὶ τὰ ἀντικείμενα δύναται͵ ἀλλ΄ ἔστιν ἐφ΄ ὧν οὐκ ἀληθές, πρῶτον μὲν ἐπὶ τῶν μὴ κατὰ λόγον δυνατῶν͵ οἷον τὸ πῦρ θερμαντικὸν καὶ ἔχει δύναμιν ἄλογον. αἱ μὲν οὖν μετὰ λόγου δυνάμεις αἱ αὐταὶ πλειόνων καὶ τῶν ἐναντίων͵ αἱ δ΄ ἄλογοι οὐ πᾶσαι͵ ἀλλ΄ ὥσπερ εἴρηται͵ τὸ πῦρ οὐ δυνατὸν θερμαίνειν καὶ μή͵ οὐδ΄ ὅσα ἄλλα ἐνεργεῖ ἀεί. ἔνια μέντοι δύναται καὶ τῶν κατὰ τὰς ἀλόγους δυνάμεις ἅμα τὰ ἀντικείμενα δέξασθαι, οἷον τὸ ἱμάτιον διατμηθῆναί τε καὶ μὴ διατμηθῆναι ὁμοίως δυνατόν.
Τα σημαινόμενα του προτέρου
Πρότερον ἕτερον ἑτέρου λέγεται τετραχῶς͵ πρῶτον μὲν καὶ κυριώτατα κατὰ χρόνον͵ καθ΄ ὃ πρεσβύτερον ἕτερον ἑτέρου καὶ παλαιότερον λέγεται· τῷ γὰρ τὸν χρόνον πλείω εἶναι καὶ πρεσβύτερον καὶ παλαιότερον λέγεται. δεύτερον δὲ τὸ μὴ ἀντιστρέφον κατὰ τὴν τοῦ εἶναι ἀκολούθησιν͵ οἷον τὸ ἓν τῶν δύο πρότερον· δυoῖν μὲν γὰρ ὄντων ἀκολουθεῖ εὐθὺς τὸ ἓν εἶναι͵ ἑνὸς δὲ ὄντος οὐκ ἀναγκαῖον δύο εἶναι͵ ὥστε οὐκ ἀντιστρέφει ἀπὸ τοῦ ἑνὸς ἡ ἀκολούθησις τοῦ εἶναι τὸ λοιπόν. πρότερον δὲ δοκεῖ τὸ τοιοῦτον εἶναι ἀφ΄ οὗ μὴ ἀντιστρέφει ἡ τοῦ εἶναι ἀκολούθησις.
Ομώνυμα, συνώνυμα, πολυώνυμα, ετερώνυμα, παρώνυμα
Ὁμώνυμα λέγεται ὧν ὄνομα μόνον κοινόν͵ ὁ δὲ κατὰ τοὔνομα λόγος τῆς οὐσίας ἕτερος͵ οἷον ζῷον ὅ τε ἄνθρωπος καὶ τὸ γεγραμμένον· τούτων γὰρ ἡ μὲν ὀνομασία κοινή (ζῷον γὰρ ἐρεῖς ἑκάτερον)͵ ὁ δὲ ὁρισμὸς οὐκέτι ὁ αὐτός· τὸ μὲν γὰρ ὁριζόμενος ἐρεῖς οὐσία ἔμψυχος αἰσθητική͵ τὸ δὲ μίμημα οὐσίας ἐμψύχου αἰσθητικῆς.
Τι είναι το είδος
Ετυμολογικώς προέρχεται από το άχρηστο ρήμα εἴδω = βλέπω, από το οποίο και ο ΑΟΡ β΄ του ὁράω-ῶ εἶδον και σημαίνει αυτό που φαίνεται, το σχήμα, η μορφή. Από το ίδιο ρήμα όμως προέρχεται και ο β΄ παρακείμενος οἶδα με σημασία ενεστώτα, που σημαίνει γνωρίζω, έχω γνώση τινός. Τίνος όμως; Μα
Είναι άραγε η μάθηση ανάμνηση;
Στον διάλογο “Μένων” ο Σωκράτης πραγματευόμενος την αρετή συν τοις άλλοις εκφέρει την πεποίθηση ότι η μάθηση είναι ανάμνηση των πάλαι ποτέ εγνωσμένων της ψυχής, μιας και αυτή, καθώς είναι αθάνατη και πολλάκις ξαναγεννιέται, γνωρίζει τα πάντα, δεσμευόμενη όμως στο σώμα κατά την “εδώ” γένεση ξεχνά· γι’ αυτό και δεν είναι καθόλου παράξενο και περί αρετής και περί των άλλων να μπορεί αυτή να θυμηθεί αυτά που πρωτύτερα γνώριζε, διότι, καθώς όλα στη φύση είναι συγγενή και όλα τα έχει μάθει η ψυχή, τίποτε δεν εμποδίζει κάποιον από το να ανακαλύψει ο ίδιος όλα τα υπόλοιπα, μολονότι θυμήθηκε ένα μόνο πράγμα, φθάνει μόνο να έχει θάρρος και να μην κουράζεται να ερευνά· διότι η μάθηση και η ζήτηση είναι καθ’ ολοκληρίαν ανάμνηση.
αποστολή ...